Door
Sint-Pachomius (feestdag 9 mei) zoals hij vaak op iconen en fresco’s staat afgebeeld: terwijl een engel hem de kloosterregel aanreikt.
Ik kreeg een passage voorgelegd om op te reageren, uit de Ejercicio de perfección y virtudes cristianas (‘Oefeningen van vervolmaking en christelijke deugden’, 1609) van pater Alonso Rodriguez van de Sociëteit van Jezus:
Op zoek naar lof
Terwijl de grote Pachomius (AD 292-346) [die samen met Sint-Antonius Abt (+356) geldt als de grondlegger van het monnikendom, -red.] op een bepaalde plaats in het klooster zat met andere ernstige broeders, bracht een van de monniken twee kleine matjes, die hij die dag had gevlochten en legde die buiten zijn cel, tegenover de heilige Pachomius, zodat de laatste die kon zien, in de veronderstelling dat deze zijn ijver en zorgvuldigheid zou prijzen omdat de Regel iedereen opdroeg dagelijks slechts één matje te maken en hij er twee had gemaakt.
Harde berisping
Toen de heilige begreep dat de monnik dit uit ijdelheid had gedaan, zei hij met een zucht en groot gevoel tegen de priesters die bij hem waren: ‘Kijk naar deze broeder die van ‘s morgens vroeg tot ‘s avonds laat heeft gewerkt en al zijn arbeid aan de duivel heeft aangeboden, omdat hij de achting van de mensen meer liefhad dan de glorie van God. Hij riep hem binnen, gaf hem een harde berisping en beval hem boete te doen.
Bidden voor ellendige zondaar
Als de monniken bijeenkwamen voor het gebed, moest hij met zijn twee matjes op zijn rug hardop zeggen: ‘Vaders en mijn broeders, omwille van de Heer vraag ik u allen tot God te bidden voor deze ellendige zondaar, om mij genadig te zijn omdat ik deze twee matjes hoger schatte dan het Koninkrijk der Hemelen.’ Pachomius beval hem ook in de refter te blijven met de matjes op zijn rug, zolang de maaltijd duurde als de monniken gingen eten. Daarmee hield de boetedoening niet op….
Opgesloten in een cel
Sint-Pachomius wist wel van wanten, hè? ...Toen hij dit gedaan had, beval hij dat hij opgesloten moest worden in een cel en dat niemand hem mocht bezoeken, dat hij daar vijf maanden moest vasten op brood en water en dat hij daar elke dag alleen twee matten moest maken, zodat niemand hem zou zien. Uit dit voorbeeld kunnen we ook leren hoe groot de boetedoeningen van die oude vaderen waren voor kleine foutjes, en hoe nederig en geduldig zij die zich aan hen onderwierpen die in ontvangst namen en er hun voordeel mee deden.
Kleine feiten verwijzen naar iets groters
Ik denk dat onze interesse niet precies hiernaar moet uitgaan, maar naar hoe de heilige Pachomius laat zien dat soms onschuldige kleine feiten indicaties zijn van zeer slechte geestelijke situaties , en dat het daarom noodzakelijk is om ze te observeren om belangrijke geestelijke situaties te kunnen interpreteren. Een liberaal denkend persoon zou kunnen zeggen: ‘Wel, wel, die goede Sint-Pachomius toch! Wat een overdreven man!’
‘Was dit nu nodig?’
‘Wat maakt het nu uit om twee matten te maken in plaats van één? Dat is niets, dat betekent niets. Arme monnik! Hij werkte een beetje harder; laten we zeggen dat hij een beetje ijdel was. Niet ten onrechte. Werkte hij niet harder? Is het niet juist dat, te midden van de ontberingen van het klooster, een man de kleine vreugde heeft om te laten zien dat hij weet hoe hij matten moet maken, wat beter, wat sneller dan zijn broeders in habijt? Is het dan zo’n ramp dat het de moeite waard is om deze arme man met schaamte en boetedoening te vervullen om zoiets kleins?’…
Het gaat niet om het extra matje
Wij zouden antwoorden: het is niet het maken van de mat op zichzelf dat iets ernstigs vormt, maar het geeft de aanwezigheid en werkzaamheid van een gebrek aan. Dus zijn ijdelheid om te laten zien dat hij wist hoe hij twee matten moest maken, zijn sluwe manier om die voor de cel van de heilige Pachomius te leggen om te zien of deze hem zou prijzen? Het is dus een ijdelheid die overgaat in een gevoel van propaganda en een nederige uitstraling:
Pronken met nederigheid
‘Hij liet zijn matten achter bij de ingang van zijn cel… het is niet dat hij wilde pronken, want hij is heel nederig…’. Met andere woorden, hij laat zien dat hij niet alleen weet hoe hij matten moet maken, maar ook nederig is. Precies wat hij niet is. Deze kunst van propaganda ten gunste van zichzelf, duidt op eigenliefde, het duidt op iets wat van zichzelf heel levendig is, want er bestaat geen eigenliefde die niet levendig is.
Eigenliefde als ‘innerlijk beest’
Praten over levendige eigenliefde is volgens mij een van de meest krasse pleonasmen die er zijn, want eigenliefde is levendig. In ieder mens reageert het met een buitengewone impuls, en als je er maar een beetje aan toegeeft, is het een beest dat van binnen wordt losgelaten! Het is alsof een van ons hier plotseling het gebrul van een leeuw hoorde tussen de duizenden geluiden die overdag in de Rua Pará (straat in São Paulo waar deze bijeenkomst plaatsvond, -red.) en in de hele wijk Higienópolis te horen zijn? Een leeuw!
Moraal van het verhaal
Een ander zou kunnen zeggen: ‘Nou, rustig een beetje! Hecht jij, midden in het lawaai van vrachtwagens, vuilniswagens en nog veel meer, enig belang aan het gebrul van een leeuw?’ Wacht eens even: als het alleen maar gebrul was, zou het niets voorstellen, maar waar is de leeuw? Als de leeuw los is, stoort dat gebrul me veel meer dan tienduizend machines! Het extra matje was het gebrul van een leeuw, die leeuw is ieders eigenliefde. De heilige Pachomius temde de leeuw. Dit is de filosofie, de moraal van het verhaal.
Revolutie en Contrarevolutie
We moeten – via de kleine tekens – interpreteren wat er met onze ziel mis is of wat goed voor ons is, meer aandacht schenken aan wat er mis is, zodat we beseffen wat goed is. We moeten ook weten hoe we moeten interpreteren wat goed en slecht is bij anderen en in onze omgeving, in de loop der gebeurtenissen, in de opmars van de beschaving, in het verval van zeden. De kleinste tekens laten ons – levend – de Revolutie en de Contrarevolutie zien. Dit is de grote les van de heilige Pachomius.
Deze tekst is overgenomen van pliniocorreadeoliveira.info en is ontleend aan een conference die prof. Plinio op 17 maart 1969 gegeven heeft.